HALİL AKBULUT

Kripto para...

Neredeyse her gün adını duyuyoruz. Gündemden hiç düşmüyor. Yok Bitcoin (BTC) böyle rekor kırdı yok böyle oldu diye. Ben de dedim bu kripto / sanal / dijital /  elektronik para çeşidi Bitcoin ne menem bir şeydir bir bakayım dedim. Yaklaşık bir aydır zaman zaman yaptığım araştırmalarımı sizlere anlatmaya çalışacağım.

Efendim zamanın birinde parayı ürün çeşitlerini kolayca almak ve satmak için –malın malla değişimi olan takas yapmaktaki zorlukları düşündüklerinden olsa gerek, sırf değişim aracı olarak kullanmak isteyen Lidyalılar olayın buraya kadar geleceğini tahmin dahi edemezdi herhalde. Para yıllar geçtikçe değişime uğradı. Aslında paranın esas çıkışı değerli bir madenin piyasadaki rakamsal tutar yazan madeni veya kağıt parayla kullanımı.

Mesela altın insanlar ellerinde değişim aracı olarak maliyetsiz kolayca taşıyamayacağı ve saklamayacağı için onun değerindeki tutara denk gelen kağıt veya madeni parayı kullanılıyor. Yani kullandığımız paraların bir karşılığı ve güveni var.

Ülkedeki vatandaşların merkez bankalarındaki altın rezervleri karşılığında ellerinde tuttukları rakamdan ibaret olan ve likidite –kağıt vb. para- değişim aracı olarak kullanılır. Bazen devletler egemenlik hakkından kaynaklı yetkisini kullanarak karşılığı olmadan para basımı gerçekleştiriliyor. İşte bu olayda enflasyona neden oluyor.

Ama bazı paralar var ki; örneğin dolar dünyada sürekli talep gördüğü için ne enflasyona neden oluyor ne de dolaşımdaki para kadar –karşılığında- basımını yapan devletin elinde altın var. Alışverişte kullandığımız paralar devletlere ait olduğu için biz bunu bilerek güven duyarak rahatlıkla kullanıyoruz. Kullandığımız fiziki -gerçek- olan paraların arkasında -basımını yapan veya basımını yaptıran- bir devlet var. Örneğin; dünyada bilinen ülke sayısı 236. Yani 236 devlet varsa maksimum bu kadar para adı var. Ama bu devletlerin çoğu ortak para kullandığı için bu kadar bile para çeşidi yok. Bu yüzden olsa gerek dünyada bilinen toplam 180 para birimi var.

Gündemimize gelecek olursak; Coin Market Cap adlı internet sitesinin verilerine göre sanal/dijital/elektronik veya kripto (şifreli) para birimlerinin sayısı 1500’e yaklaşmış durumda. Bunların piyasa değerleri toplamı ise 550 milyar dolar. Dünyada toplam 91 Trilyon dolar para olduğu tahmin ediliyor. Bu tutar dünyadaki toplam paraların dolar cinsinden yaklaşık yüzde 6’ya tekabül ediyor.

Bu kripto paraların ise, en çok işlem gören çeşitlerinden bazıları ise Bitcoin, Ethereum, Ripple, Bitcoin Cash, Litecoin, Cardane, Stellar’dır. Hatta bazı adlarla tuhaf sanal para birimleri bile var. Onlardan bazıları Popcoin, PutinCoin, UfoCoin, Sexcoin, Lovecoingibi. Yakında TrumpCoin, Merkel Coin veya diğer devlet başkanları adına da sanal para birimi çıkarılırsa şaşırmayın!. Ya da yer isimlerinin kullanıldığı Bozok Coin, Sürmeli Coin, Çamlık Coin, Yozgat Coin, Gelingüllü Coin gibi sanal paralar olursa şaşmam!.

Türk kripto para borsası sektöründe ise yeni katılan Coines, CoinTurk adıyla işlem gerçekleştiriyor. Sanal paraların şu dakikalarda yani 24 Ocak saat: 23:00’da 190 milyarlık hacmiyle toplam sanal paraların yüzde 35’ini elinde bulunduran dijital para ise kripto (güvenli şifreleme) para diye de ilk tabir edilen Bitcoin. Şu dakikalarda diyorum; çünkü yılın her günü 24 saat işlem gören kapanmayan bir sanal borsa, sürekli değişkenlik gösteren bir piyasadan söz ediyorum.

Ben de sanal/dijital/elektronik/kripto para sistemini Bitcoin üzerinden anlatmaya çalışacağım.

2008 yılında Satoshi Nakamoto kod adlı geliştirici tarafından temelleri atılan dijital/ sanal/kripto  para birimi Bitcoin, yıllar geçtikçe popüler oldu.

2013 yılına kadar Bitcoin’i kara para ayakta tuttuğu söyleniyor. Bu tarihten sonra ise, pek çok internet siteleri, alışveriş siteleri ve bağış için bile kullanılır hale geldi. Hatta geçen ay Rusya’dan Türkiye’ye yapılan bir buğday ticaretinde navlun ödemesi Bitcoin ile yapılarak bir ilk gerçekleştirildi.

Bitcoin herhangi bir banka, resmi kuruluş, devlet vb. ilişiği olmayan açık kaynaklı bir kod olarak yayınlanmış tamamıyla sanal pazarda alıcı ve satıcıların elinde olan sanal/elektronik/dijital/kriptolu (şifreli) para birimidir. Bitcoin şuanda dünyada en çok kullanılan para birimlerinden ABD doları, AB avrosu, Çin yuanı, Japon yenisi ve Hindistan rupisinden sonra 6. sırada gelmektedir.

Yani Rus ruplesi, İngiliz sterlini, Arap Dinarı, Türk Lirası gibi dünyadaki diğer para birimlerini geride bıraktı. Bitcoin devletlerce değil; bitcoin ağının kontrolünde üretiliyor. Bitcoin’in ilk çıktığı 2009’da 1 USD 1.300 BTC ederken; yazıma başladığım 24 Ocak 2018’in sabahında 1 BTC 11.430 USD’den işlem görürken; yazımı devam ettiğim akşamı ise,1 BTC 11.300USD’dan işlem görüyor. Bir gün sonra ise 1 BTC 11.465 dolardan işlem görmeye devam ediyor. Türk Lirası cinsinden ise 1 BTC 24 Ocak 2018 saat: 15:00’te 42.442 TL iken, 25 Ocak 06:10 44.013 ve saat 15:40’ta 42.280 TL olarak işlem görüyor. Görüleceği üzere kuruluş amacının bir parçası olarak kullanıcılar manipülasyon yaparak para kazanıyor. Yani her an ani yükseliş ve düşüş gerçekleşiyor. Bunu kim sağlıyor diye soracak olursanız sanal piyasalardaki parayı arz edenler ve bunun karşılığında bu parayı talep edenler.

Aslında her şeyde olduğu gibi ne kadar çok talep görürse o kadar çok değeri artıyor. Tabiri caizse; “ne kadar ekmek o kadar köfte!". Yani talep artınca fiyatı artıyor talebi düşünce fiyatı düşüyor. Bitcoin oluşturma -sanal para- işlemine ise altın işletmeciliğinden olsa gerek madencilik (mining) deniyor. Ama bu bizim gerçek hayattaki maden işletmesi gibi değil!

Özel bilgisayarlar ve matematiksel hesaplamalarla/ işlemlerle/ yazılımlarla üretilen ve çok elektrik tüketen bir sistemle gerçekleşiyor. Bitcoin madenciliği için üretenlerin/kullananların harcadığı elektrik miktarı 159 ülkenin harcadığı elektrikten daha fazla. Bu konuda önlem alınmalı. Bitcoinoluşturma-üretme- sınırsız değil; böyle bir kuraldan dolayı da çekici hale geliyor.

Bazı uzman ekonomistler ise bu paralara “balon” diye tabir ediyor. Bitcoin üretimi 21 milyonla sınırlandırılmış. Araştırmalarımda bu tutarın nereden geldiğine dair herhangi bir yoruma rastlamadım. Ancak benim yorumum Bitcoin’in bölünmesini yapan (Bitcoin Cash diye ortaya çıkan bölünen parça) iki kişiden biri ve madenlerin cihazını üreten1986 doğumlu Çinli JıhanWU’nun bu programları geliştirdikleri dönemde yaşının 21 olması olabilir. (Bitcoin’in bölünmesini gerçekleştiren ve BitcoinCash’i oluşturan diğer kişi ise WU’nun da arkadaşı -Bitcoin’in İsa’sı kabul edilen- ABD’li Roger VER). Muhtemelen de bilinmese de 2008’deki Satoshi Nakamoto adla duyurulan manifestonun kişi veya kişilerin ekibinden olduğunu tahmin ettiğim WU’nun ve VER’inde aralarında bulunduğu bu manifestoyu yayınlayan 21 kişiye atfen seçilmiş sayıda olabilir.

21 Milyonluk Bitcoin dolaşıma çıkana kadar üretim devam edecek olup; 25 Ocak 2018 tarihi itibariyle dolaşımdaki Bitcoin ise 16.825 milyon.  Satoshi Nakamoto tarafından yapılan plana göre 21 milyon Bitcoin ve tamamı 2034’te üretilmiş olacak. 2034’ten sonrası için ise ortada henüz bir planın olmadığı anlaşılıyor. Ömrümüz yeterse bekleyip göreceğiz.

Yeni Bitcoin üretmenin bir limiti ve prosedürleri var. Bitcoin’ler 8 ondalık basamağa kadar bölünebiliyor. Bitcoin piyasasının değerindeki en büyük tehditler; teknik zorluklar (elektrik/bilgisayar alt yapı eksikliği), ülkelerin bu paraya karşı aldıkları önlemler dolayısıyla ani reaksiyonlar göstermesi gibi sebepler bu paraya olan istek ve güveni olumsuz etkilemektedir. Örneğin Güney Kore’de finans kuruluşların tüm uyarılarına rağmen ev kadınlarından öğrencilere herkes Bitcoin satın alıyor. Haliyle Bitcoin Güney Kore’de diğer devletlerden yüksek seyrediyor. Bunun önünü almak için Güney Kore Yönetimi 30 Ocak’tan itibaren anonim banka hesaplarıyla kripto para ticaretine yasak getirince Bitcoin’in değeri hemen yüzde 3,34 düştü.

Hepimizin merak ettiği sorulara gelelim. Peki bu sanal/kripto para Bitcoin nasıl alınıyor? Nereden kazanılıyor? Bu paralar nerede muhafaza ediliyor? Bitcoin, açık kaynak kodla yazılmış olup, bu yazılımın beynini oluşturan matematiksel algoritmalarla üretilen bir sanal para birimi.

Bitcoin’i Bitcoin satan yabancı ve yerel borsalardan direkt olarak paranızla satın alabilirsiniz. Aldığınız bu Bitcoin’leri Bitcoin Wallet denilen elektronik cüzdanda iki uçlu şifreleme yöntemiyle saklayabilirsiniz. Ama bu şifreyi unuttuğunuzda veya bilgisayarınız çalındığında Bitcoin’leriniz de gidiyor. Ya da bilgisayar korsanları tarafından çalınma riskiyle karşı karşıya kalabilirsiniz.

Nitekim 2011 yılında dünyanın en büyük Bitcoin borsası olan Mt.Gox’ta korsanlar tarafından piyasadaki Bitcoin’lerin yaklaşık yüzde 7,7 gibi bir miktar çalındı. Güncel Bitcoin’leri de etkiledi ve ani düşüşler yaşandı. Yani bu borsa kurtlar sofrası gibi her şey her türlü olay etkiliyor. Kolay kazanılan para “haydan gelen huya gider” misali uçup gidebiliyor.

Yine Eylül 2012’de New York merkezli ünlü Bitcoin borsalarından olan Bitfloor’a bir siber saldırı gerçekleştiren bilgisayar korsanları 250.000 USD değerinde Bitcoin ele geçirerek ortadan kaybolmayı başarmışlar. Bundan dolayı bana göre, sanal/dijital borsalara post-modern kumar borsası diyebiliriz. Oluşturduğunuz bu dijital cüzdana gelince BTC gönderebilir veya isteğiniz zamanda cüzdanınızdan başka adrese BTC gönderebilirsiniz. Bunu yaparken bankalar veya aracılar işlem ücreti isteyebilir; ama Bitcoin isteyemezler. Yalnız gönderdiğiniz adrese Bitcoin gitti mi EFT/Havale gibi sonradan yanlış oldu diye geri dönüşü olmuyor ne yazık ki. Zaten öyle bir muhatap bulunmuyor. Bitcoin ağında yapılan bütün işlemler Block Chain adı verilen veri merkezinde toplanıyor.

Bir bitcoin bir defa harcanabilir. Eğer kişi hesabını halka açık bir adres belirtirse, diğer kullanıcılar o adresle bağlantılı olarak ne kadar Bitcoin var görebiliyorlar. Yalnızca onların, hesap sahibi kimse ona ait olduğunu bilemiyorlar. Yani dolaşımdaki Bitcoin’ler ve miktarı saydam ama sahiplerinin kim olduğu şeffaf değil. Yani bilinmiyor.

Ben bu sistemi bizdeki 1980’lerde olan bankerliğe benzetiyorum. Bu sistemde küresel bankerliğin sanalda vücud bulmuş hali. Bu konuda fikrimi soracak olursanız eğer; size dedemin yaşadığı bir hikayeyle cevap vereyim. Bizim köyden biri dedeme gelir. Farz-ı muhal Satılmış Bey Salih Ağa der. (Ağa derken saygı manasında yoksam zenginlik manasında değil!) Dedem buyur nedir? İsteğin der. Ben bir iş yapmak istiyorum. Koyun pazarından koyun sürüsü alıp besleyeceğim ve kurbanda satacağım der. Dedemse şöyle der; - sen çobanlık bilmezsin Satıılmıış! nasıl yapacaksın. Satılmış Bey der ki; - Salih Ağa çoban tutacağım der. Dedemse;  -Oooo işte o zaman olmadı der.Satılmış Bey neden olmaz dedin der. Bak! Satılmış’ım der; - sen kar etmek istiyorsun. Bu işi bilmiyorsun en başta çobanlığı bilmiyorsun. Hiç koyun güttün mü? Yok. Eğer sen kazanacağının çoğunu çobana verirsen tabiri caizse sermayeyi kediye yüklersin der.”

O hesap işte eğer bu işleri biliyorsanız ve riski göze alırım derseniz Bitcoin gibi sanal/dijital/kripto paralarla ilgilenin derim. Yok eğer ki bu işleri bilmiyorsanız hiç girmeyin derim yoksa atasözümüzün dediği gibi; “Dimyat’a pirince giderken evdeki bulgur’unuzdan olursunuz…

Yazıma burada son verirken; Afrin’e düzenlenen “Zeytin Dalı” harekatında şehit düşen başta; Yozgat’ın Boğazlıyan ilçesinin Çalapverdi köyünden Şehit Piyade Uzman Çvş. Mehmet MURATDAĞI ve bütün şehitlerimizin ruhları şad olsun.

Onlara Allah’tan rahmet yakınlarına başsağlığı diliyorum…